Εκδήλωση Εγκαινίων της Έκθεσης για την Μύρτιδα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

 Μύρτις. Πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν. 

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 

Στην αρχαία Ελλάδα, όπως και στη σύγχρονη, η απόδοση τιμών στον νεκρό συγγενή είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό κομμάτι, όχι μόνο των θρησκευτικών τελετουργιών, αλλά και του συστήματος ηθικών αξιών της κοινωνίας. 0 τιμητικός αποχαιρετισμός του νεκρού συντελεί στη συναισθηματική αποφόρτιση των οικείων, καθώς «κάνουν ό,τι πρέπει» για τον δικό τους άνθρωπο που έφυγε. Στο ίδιο αποτέλεσμα, καθώς και στη διατήρηση της μνήμης του αποθανόντος, συντείνουν όλες οι μεταθανάτιες τελετές που τελούνται περιοδικά στον τάφο.
Ωστόσο, υπάρχουν και περιπτώσεις που οι συγγενείς δεν μπορούν να τελέσουν το ύψιστο αυτό καθήκον προς τον νεκρό. Μια τέτοια περίπτωση ήταν αυτή του τρομερού λοιμού που χτύπησε την Αθήνα από το 430 έως το 426 π.Χ., κατά τη διάρκεια του Πελοποννηοιακού Πολέμου. Το πλήθος των νεκρών δεν άφηνε περιθώρια για ταφικές τελετουργίες παρά μόνο για πρόχειρες ομαδικές ταφές. Σε έναν ομαδικό τάφο νεκρών από τον λοιμό βρέθηκε και η εντεκάχρονη Μύρτις, η οποία αναπάντεχα τιμήθηκε, 2.500 χρόνια μετά τον άδοξο και πρόωρο θάνατο της, με ένα ερευνητικό πρόγραμμα και μία έκθεση που φέρουν το όνομα της.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης θεωρώντας ιδιαίτερα σημαντική την επιστημονική αυτή έρευνα και θέλοντας να τιμήσει το νεκρό κορίτσι από την Αθήνα, ως σύμβολο όλων των παιδιών που χάνονται άδικα από αρρώστιες και πολέμους, φιλοξενεί τη Μύρτιδα.
Παράλληλα, πλαισιώνει την «πρωταγωνίστρια» αυτής της έκθεσης με αντικείμενα που κάποτε συντροφευσαν στην τελευταία τους κατοικία παιδιά που είχαν την τύχη να τιμηθούν από τους δικούς τους, όπως τους άξιζε...
Ελπίζουμε τα κτερίσματα των συνομηλίκων της, που εμείς τώρα προσφέρουμε στη Μύρτιδα, να τη συντροφεύουν νοερά στο ατελεύτητο ταξίδι της.
Στην αρχαιότητα, τα μικρά παιδιά και οι έφηβοι ήταν συχνά θύματα των θανατηφόρων ασθενειών και επιδημιών, όπως δείχνουν οι μελέτες για την παιδική θνησιμότητα. 0 θάνατος αυτών που δεν πρόλαβαν να γευτούν τις χαρές της ζωής και του έρωτα, αποτελούσε ένα από τα πιο τραγικά γεγονότα.
Στους τάφους των παιδιών τοποθετούνταν συχνά ως προσφορές παιδικά παιχνίδια καθώς και ειδώλια θεών, που σχετίζονταν με την παιδική ηλικία, όπως ο Έρωτας και ο Τελεσφόρος, ο προστάτης των μικρών παιδιών. Συχνό κτερισμα αποτελούσαν επίσης τα αγγεία με απεικονίσεις παιδιών, τα μικρογραφικά αγγεία και τα θήλαστρα.
Από τα λιγοστά δείγματα πλαστικής του 5ου αι. π.Χ. στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης είναι ένας ανάγλυφος επιτύμβιος πεσσός. Ήταν το σήμα που στήθηκε πάνω στον τάφο μιας νεαρής κοπέλας από τη Θεσσαλονίκη, την ίδια περίπου εποχή που έφυγε από τη ζωή η Αθηναία Μύρτις.
Τα χρυσά στεφάνια, αγαπημένα κοσμήματα ανδρών και γυναικών, συχνά συνόδευαν τους νεκρούς στο τελευταίο ταξίδι τους. Οι νεαρές κοπέλες και οι γυναίκες της μακεδόνικης αριστοκρατίας φορούσαν κυρίως στεφάνια από μυρτιά. Η μυρτιά, η μύρτος ή μύρρινος, από όπου προέρχεται και το όνομα Μύρτις, ήταν το ιερό φυτό της Αφροδίτης και αποτελούσε σύμβολο της παρθενίας και της γονιμότητας. Στην Ελλάδα, ακόμη και σήμερα, η μυρτιά χρησιμοποιείται για τον στολισμό της νύφης.


"Myrtis. Face to face with the past"


ARCHAEOLOGICAL MUSEUM OF THESSALONIKI

Honoring the deceased relative is an important component not only of the religious ceremonies, but also of the moral system of the society, both in ancient and modern Greece. The dignified farewell of the deceased assists the emotional discharge of the familiar persons, as they fulfill their "duty" to their beloved. The same purposes, along with the preservation of the memory of the deceased, accomplish all the postmortem ceremonies, which are performed periodically on the grave.
However, in certain occasions the relatives are not able to fulfill their sacred duty to the deceased. This was the case in the fatal plague that struck Athens between 430-426 B.C., during the Peloponnesian war. The large number of the cadavers did not allow for funeral ceremonies, but only for simple massive graves. In such a grave the eleven year old Myrtis was found, and was unexpectedly honored, 2500 years after her uncelebrated and premature death, with a scientific programme and an exhibition named after her.
The Archaeological Museum of Thessaloniki offers hospitality to Myrtis, not only because of the great importance of the scientific research, but also as a wish to honor the deceased girl from Athens, as a symbol of all the children who are unfairly lost due to diseases and war.
In parallel, the "star" of the exhibition is surrounded by objects that once accompanied deceased children, who were fortunate to be honored by their beloved, as they deserved it...
We hope that these exhibits we now offer to Myrtis, will accompany her during her endless journey...

In antiquity, children and teenagers were frequent victims of the fatal diseases and epidemics, as indicated by studies concerning children mortality. The death of those who did not have time to enjoy life and love was considered as one of the most tragic events.
In their graves were often placed children toys and figurines of gods related to childhood, such as Eros and Telesphoros, the protector of children. Common offerings were also vessels depicting children, as well as miniature vessels and feeders.
One of the few sculptures dated to 5' century B.C. in the Museum of Thessaloniki is a relief funerary pillar. It was the sign placed on the grave of a young girl from Thessaloniki, during the same era that Athenian Myrtis left life.
Golden wreaths, the beloved jewelry of both men and women, often accompanied the deceased during their last journey. Young girls and women of the Macedonian aristocracy wore mainly myrtle wreaths. Myrtle, from which derives the name Myrtis, was the sacred plant of Aphrodite and was a symbol of chastity and fertility. In Greece, even today, myrtle is used in adorning the bride.

ΜΥΡΤΙΣ
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Διάρκεια έκθεσης: 14.1.2011 – 13.03.2011

Η ανάπλαση ενός προσώπου από το κρανίο απαιτεί μια σειρά από διαδικασίες, συντονισμό και συνεργασία πολλών ειδικών επιστημών. Αξιοποιώντας τα συμπεράσματα των αρχαιολογικών ανασκαφών, χρησιμοποιώντας την ανάλυση του αρχαίου DNA για την αναζήτηση του αιτιολογικού παράγοντα του Λοιμού των Αθηνών και μελετώντας τα μορφολογικά γνωρίσματα του κρανιοπροσωπικου συμπλέγματος των αρχαιοελλήνων φθάσαμε στην ανάπλαση του προσώπου της Μύρτιδος.
Είναι γεγονός πως έχουν σχεδιαστεί και υλοποιηθεί πολλές μονοθεματικές εκθέσεις, και ακόμα περισσότερες που είχαν σημείο αναφοράς κάποια επιστήμη. Όλες συνέθεταν εικόνες που αφορούσαν ένα συγκεκριμένο ερευνητικό πεδίο. Είναι η πρώτη φορά, με την έκθεση «Μύρτις: πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν», που δημιουργείται ένα εκθεσιακό σύνολο το οποίο χρησιμοποιεί ως κύριο εργαλείο μεταφοράς μηνυμάτων το αναπλασμένο πρόσωπο ενός παιδιού. Επιπλέον, με αυτό το εργαλείο αναδεικνύεται η σπουδαιότητα της διεπιστημονικότητας στην έρευνα και η εφαρμογή των αποτελεσμάτων της σε πολλά γνωστικά πεδία.
Σκοπός της έκθεσης είναι να παρουσιάσει στο κοινό όλα τα στάδια της πορείας που ακολουθήθηκε, ξεκινώντας από την αρχαιολογική ανασκαφή ομαδικού τάφου στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού, μέσα από τη μελέτη του σκελετικού υλικού για τον προσδιορισμό της ασθένειας που αποδεκάτισε τους κατοίκους της αρχαίας Αθήνας, και φτάνοντας στην ανάπλαση του προσώπου ενός από τα θύματα του λοιμού, της εντεκάχρονης Μύρτιδος

Η ανασκαφή

Στα σταυροδρόμια της ιστορίας έχει αποδειχθεί ότι σημαντικές επιδημίες έχουν επηρεάσει την άνοδο και την πτώση πολλών σπουδαίων πολιτισμών. Μια τέτοια επιδημία ήταν αναμφισβήτητα και αυτή που κυριολεκτικά αποδεκάτισε την πόλη-κράτος των Αθηνών το 430-426 π.Χ., στη διάρκεια των πρώτων χρόνων του Πελοποννησιακού Πολέμου, και έγινε γνωστή ως Λοιμός των Αθηνών. Το απαραίτητο σκελετικό υλικό για την πραγματοποίηση της έρευνας για την ανίχνευση της αιτίας του Λοιμού της Αθήνας βρέθηκε στην αρχαιολογική ανασκαφή του 1994-1995 που πραγματοποιήθηκε στον Κεραμεικό, το αρχαίο νεκροταφείο της Αθήνας, από την αρχαιολόγο κ.Έφη Μπαζιωτοπούλου-ΒαλαΒάνη της Γ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.
Στην ανασκαφή αυτή ανακαλύφθηκε ένας ομαδικός τάφος στις παρυφές του αρχαίου νεκροταφείου του Κεραμεικού. Επρόκειτο για ένα απλό όρυγμα ακανόνιστου σχήματος, και με βάση τα ευρήματα αυτής της ομαδικής ταφής -ελάχιστα κτερίσματα σε σχέση με τον αριθμό των νεκρών, περίπου 30 μικρά και συνηθισμένα ταφικά αγγεία, τα περισσότερα θραυσμένα και σκορπισμένα- και τον τρόπο ταφής των νεκρών, που φανέρωνε έλλειψη του προβλεπόμενου από τα ήθη και τα έθιμα της εποχής τελετουργικού αλλά και βιασύνη, σχεδόν πανικό, διατυπώθηκε η θεωρία ότι επρόκειτο για θύματα του Λοιμού. Οι νεκροί ήταν δεκάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά, και είχαν αποτεθεί άτακτα σε χύδην ταφή.
Μεταξύ άλλων βρέθηκε και ένα παιδικό κρανίο χωρίς καμία οστική απώλεια, μάλιστα, εκτός των μονίμων δοντιών διατηρούσε και μερικά νεογιλά. Το κρανίο αυτό ήταν της Μύρτιδος

Η ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ

Η ομαδική ταφή του Κεραμεικού έδωσε, μεταξύ άλλων, τη μοναδική δυνατότητα, μέσα από τη μελέτη των ανθρωπίνων σκελετικών καταλοίπων, να αναζητηθεί η λύση του μυστηρίου για τον παθογόνο παράγοντα που προκάλεσε το Λοιμό της Αθήνας. Η εργαστηριακή αναζήτηση της ύπαρξης DNA μικροοργανισμών και η ταυτοποίηση της αλληλουχίας των νουκλεοτιδίων τους σε αρχαίο οδοντικό σκελετικό υλικό καθιστά δυνατή την αναδρομική διάγνωση αρχαίων μολυσματικών ασθενειών. Η μέθοδος περιλαμβάνε αρχικά τη λήψη υλικού από τον πολφικό θάλαμο ακέραιων δοντιών Υλικό από το DNA μικροοργανισμών που προκαλούν βακτηριαιμία έχει αποδειχθεί ότι κυκλοφορεί και διατηρείται στο μικροαγγειακο δίκτυο του πολφικου θαλάμου των δοντιών 0 πολφός, λόγω τη. καλής αγγείωσης, της αντοχής και της φυσικής στεγανότητας του από το εξωτερικό περιβάλλον, θεωρείται ότι είναι καλά προστατευμένος από οποιαδήποτε εξωτερική μόλυνση. Έτσι, μόνο στην περί πτώση της βακτηριαιμίας θα μπορούσε ο αρχαίος οδοντικός πολφό: να έχει παγιδεύσει γενετικό υλικό παθογόνων μικροοργανισμών. Στην περίπτωση του Λοιμού της Αθήνας, το υλικό που επιλέχθηκε για να μελετηθεί με τη μοριακή μεθοδολογία ανάλυσης DNA ήταν τρία ακέραια δόντια από τρεις τυχαία επιλεγμένους νεκρούς του ομαδικού τάφου του Κεραμεικού
Στη μελέτη διερευνήθηκε διαδοχικά και με τυχαία σειρά η παρουσία συνολικά επτά υποψηφίων λοιμογόνων παραγόντων. Οι έξι πρώτες δοκιμασίες που πραγματοποιήθηκαν δεν ανίχνευσαν κανένα λοιμογόνο παράγοντα Στην έβδομη προσπάθεια, ανιχνεύθηκε το μικρόβιο του τυφοειδούς πυρετού (SALMONELA ENTERICA SEROVAR TYPHI). Ως αποτέλεσμα της ερευνητικής μας εργασίας είναι εύλογο να θεωρηθεί ότι ο τυφοειδής πυρετός συμμετείχε στην αιτιολογία του Λοιμού της Αθήνας, είτε αποκλειστικά είτε σε συνδυασμό με κάποιον άλλο, προς το παρόν άγνωστο, λοιμογόνο παράγοντα.

Η ανάπλαση

Για την ανάπλαση του προσώπου της Μύρτιδος ακολουθήθηκε η ίδια μέθοδος -μέθοδος «Μanchester»- που έχει εφαρμοσθεί και για την ανάπλαση του προσώπου του Φιλίππου του Β', η οποία βασίζεται στο συνδυασμό δύο τεχνικών: η πρώτη είναι η χρήση δεικτών ή καρφίδων που υποδεικνύουν το πάχος των ιστών, εκφράζοντας το μέσο πάχος των ιστών του προσώπου και λαμβάνοντας υπ' όψη την προέλευση, το φύλο, τις συνθήκες διαβίωσης και την ηλικία, ενώ η άλλη τεχνική είναι το σκάλισμα των υποκειμένων μυών του προσώπου, εξασφαλίζοντας ότι η ανάπλαση του προσώπου και η αύξηση του πραγματοποιείται από την επιφάνεια του κρανίου και προς τα έξω.
Η ανάπλαση δεν πραγματοποιήθηκε πάνω στο σπάνιο εύρημα του αρχαίου κρανίου, επειδή η επέμβαση θα ήταν καταστροφική, αλλά κατασκευάστηκε ένα πιστό αντίγραφο. Το κρανίο σκαναρίστηκε σε ειδικό αξονικό τομογράφο και τα στοιχεία μεταφέρθηκαν σε ειδικό κέντρο της Κρήτης για την κατασκευή του αντιγράφου. Για να επιβεβαιωθεί η αξιοπιστία του αντιγράφου ακολουθήθηκε η ορθοδοντική μεθοδολογία της αλληλεπίθεσης των κεφαλομετρικών ακτινογραφιών.
Πάνω σ' αυτό το πιστό αντίγραφο άρχισε το χτίσιμο του προσώπου, σκαλίζοντας περίπου 20 διαφορετικούς μυς. Λόγω του ότι η Μύρτις ήταν παιδί κατά την περίοδο του θανάτου της, σκαλίστηκε αρκετή ποσότητα υποδόριου λίπους, ώστε να καλύπτει τμήματα της υποκείμενης μυϊκής δομής, προκειμένου δε να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη αληθοφάνεια της δόθηκε ένα αμυδρό μειδίαμα, που της πρρσέδωσε μια πιο παιδική έκφραση... 

Πηγή: http://ermionh.blogspot.com/2011/01/blog-post_15.html